Z okazji przypadającej w roku bieżącym 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej Archiwum Państwowe w Zamościu podjęło współpracę z Muzeum Fortyfikacji i Broni "Arsenał" w Zamościu oraz Muzeum Zamojskim w Zamościu nad wystawą upamiętniającą tamte wydarzenia. Ekspozycja przedstawia Zamość w przededniu wybuchu wojny w świetle dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego miasta, jaki nastąpił w okresie dwudziestolecia międzywojennego oraz działania wojenne w okresie września - grudnia 1939 r.
W katalogu wystawy zapisano: Wojna przerwała korzystny dla Zamościa czas rozwoju. W ostatnich latach pokoju, dzięki wielu osobom (burmistrz Michał Wazowski, starosta Marian Sochański, architekt miejski Tadeusz Zaremba, ponadto: prof. Michał Marian Pieszko, prof. Stefan Miler, mec. Henryk Rosiński i wielu innych) przechodziło korzystną przemianę. Większe możliwości finansowe (budżet Zamościa wzrósł z ok. 600 tys. zł do ponad miliona zł) pozwoliły na modernizację infrastruktury oraz na pierwszą w historii miasta rewaloryzację części zabytkowej (Ratusz i zabudowa wokół pl. Mickiewicza - Rynku Wielkiego). Po raz pierwszy w Polsce wyznaczono granicę zabytkowego obszaru pod ochroną konserwatorską. Plany rozwoju miasta, opracowane przez pracowników Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej: dr inż. arch. Jana Zachwatowicza i dr inż. arch. Władysława Wieczorkiewicza, przyjęte do realizacji w czerwcu 1939 r., tworzyły wizję świetnej przyszłości. Kwitło życie kulturalne (np. Dni Zamościa w czerwcu 1939 r.). Wystawa nie wyczerpuje tematu, a prezentuje tylko niektóre, wybrane fakty.
Gdy wybuchła wojna w rejonie Zamościa stoczono dwie największe bitwy września 39 r. (bitwy tomaszowskie 17-27 IX). Miał też miejsce epizod związany z próbą odbicia zajętego przez Niemców 13 IX miasta, przez oddziały polskie (19/20 IX). W końcowej fazie działań w rejonie miasta, Polacy stoczyli liczne walki z Sowietami. Zamość krótko (26 IX - 6 X) znalazł się pod okupacja sowiecką. Przez cały ten czas funkcjonują w mieście polskie szpitale polowe. W październiku wracają Niemcy i rozpoczyna się długa okupacja i represje. Jednocześnie powstają pierwsze organizacje konspiracyjne, rodzi się polskie podziemie. Te wydarzenia obszernie prezentuje wystawa. Rolę swoistego przewodnika po ekspozycji pełnią fragmenty dziennika Zygmunta Klukowskiego, prowadzonego przez autora przez wiele lat. Barwne, a zarazem rzetelne opisy zdarzeń świetnie ilustrują te czasy i wydarzenia.
Wernisaż wystawy miał miejsce 3 maja w godz. 14:00 - 16:00 w siedzibie Muzeum Fortyfikacji i Broni "Arsenał" w Zamościu. W otwarciu wystawy uczestniczyli m.in. Pan Piotr Orzechowski - Dyrektor Wydziału Kultury i Sportu Urzędu Miasta Zamość, Pan Andrzej Urbański - Dyrektor Muzeum Zamojskiego w Zamościu oraz Pan Mirosław Bańkowski - kustosz MFiB "Arsenał", który kierował przygotowaniem i organizacją ekspozycji.
Zgromadzone na ekspozycji materiały pochodzą ze zbiorów: Muzeum Fortyfikacji i Broni "Arsenał" w Zamościu, Muzeum Zamojskiego w Zamościu, Archiwum Państwowego w Zamościu oraz prywatnych kolekcji. Wystawę można oglądać w zamojskim Arsenale przy ul. Zamkowej 2 do grudnia 2019 r.
Fot. AP Zamość oraz dzięki uprzejmości Pana Jacka Herca
